De Dutch Green Building Council (DGBC) ging in gesprek met Arnoud Molenaar, Chief Resilience Officer van Rotterdam. Dit resulteerde in een mooi interview in de juni-editie van het magazine van de DGBC: De nieuwe Toekomstbouwers.

Rotterdam klaarmaken voor de toekomst: dat gaat veel verder dan de stad en haar gebouwen voorbereiden op heftige regenbuien en een veranderend klimaat. Chief Resilience Officer Arnoud Molenaar van de gemeente Rotterdam vertelt hoe Rotterdam op een integrale manier werkt aan een weerbare en veerkrachtige stad.

Chief Resilience Officer, het is een tot de verbeelding sprekende titel. Arnoud Molenaar, verantwoordelijk voor het programma ‘Resilient Rotterdam’, draagt ‘m al sinds 2014, toen Rotterdam toetrad tot het wereldwijde netwerk ‘100 Resilient Cities’ (100RC), bekend als het Global Resilient Cities Network (GRCN). Resilience dus, vrij vertaald is dat zoiets als weerbaarheid en veerkracht. En dat begrip is, zo benadrukt Molenaar meteen, een stuk breder dan de term klimaatadaptatie. “Waar het om gaat, is dat we de stad proberen voor te bereiden op plotselinge gebeurtenissen en geleidelijke veranderingen. Dat kunnen dus felle hoosbuien zijn, maar ook de stijgende zeespiegel. Hiervoor moeten we in de stad klimaatadaptieve maatregelen nemen. Maar dat is slechts een van de manieren om de stad weerbaar en veerkrachtig te maken. Het gaat verder.”

Digitale weerbaarheid

Denk aan digitale weerbaarheid, geeft Molenaar als voorbeeld. “Er circuleren zoveel data in onze stad. Die digitalisering biedt kansen; de stad wordt slimmer, de gebouwen worden slimmer. En aan elkaar verbonden. Maar het maakt de stad ook kwetsbaar. Stel je voor dat er iets met die data gebeurt, of bijvoorbeeld de software van alle gemalen en pompen in Rotterdam wordt gehackt. Hoe ga je daarmee om?”

Dan de energietransitie, een ander thema. “We willen toe naar een compleet nieuw en duurzaam energiesysteem. Daar worden talloze oplossingen en maatregelen voor bedacht, er zal een hele lappendeken aan nieuwe systemen komen. Maar hoe ‘resilient’ is het totale systeem dan?” En actueel: is de stad weerbaar tegen pandemieën? “Hoe zorgen we ervoor dat we sterker uit deze coronacrisis komen? En dat we echt geleerd hebben van alles wat er nu gebeurt?”

Agendaverzoeken

Als Chief Resilience Officer schuift Arnoud Molenaar met zijn team aan bij zo veel mogelijk initiatieven, werkgroepen, kernteams en projecten die zich op een of andere manier met zijn thematiek bezighouden. Hij komt net uit een vergadering van het team dat zich buigt over het economisch herstel van Rotterdam, in tijden van corona. Hij is blij met al deze agendaverzoeken. Hij ziet het als zijn rol om uitgenodigd te worden voor dit soort teams. “Ik ben ervoor om het ‘resilience’-gedachtegoed te verankeren. Binnen de gemeentelijke organisatie en daarbuiten. Ik ben eigenlijk het resilience-geweten.” Hij merkt dat het begrip steeds bekender wordt. Het is een proces van lange adem, een beweging. Het zendingswerk werpt inmiddels zijn vruchten af.

Terugvalopties

“Het gedachtegoed begint met het besef dat weerbaarheid en veerkracht belangrijke stedelijke kwaliteiten zijn”, vervolgt Molenaar. “We zitten in een tijdperk waarin zoveel veranderingen tegelijk plaatsvinden. We moeten daarom op een systematische manier werken aan een weerbare stad. Dat vraagt om een integrale benadering, een inclusieve ook. Dat je alle maatregelen in samenhang ziet. En dat je het gezamenlijk aanpakt. Waarbij je goed moet nadenken over terugvalopties: hebben we een plan b voor als er iets gebeurt? Daarbij moeten we vindingrijk zijn, en profiteren van de kennis en de ideeën van al die frisdenkers en dwarsdenkers in de stad. Betrek ze bij alle ontwikkelingen.”

Onmogelijk nu mogelijk

De coronapandemie heeft trouwens echt een versnelling teweeggebracht in het resilience-denken, heeft Arnoud Molenaar gemerkt. “Het heeft tot het besef geleid dat niks mag worden uitgesloten als je nadenkt over de toekomst. Want zelfs het onmogelijke blijkt nu mogelijk. De grote vraag is: gaan we voor het plat herstellen van de oude economie, of gaan we meteen ook bijvoorbeeld inspelen op de klimaatvraagstukken van de toekomst?” Vanzelfsprekend is Molenaar pleitbezorger van het laatste. “Want, we zaten al in een crisis, namelijk de klimaatverandering. Die moet nu niet buiten beeld raken.”

Hoewel resilience over veel meer gaat dan alleen klimaatbestendigheid, speelt juist dat thema een belangrijke rol in Rotterdam. Logisch, Rotterdam heeft als havenstad een directe verbinding met de zee. Bovendien is de stad grotendeels versteend, waardoor het kwetsbaar is voor hoosbuien en extreme hitte. De aandacht voor klimaatadaptatie was ook de reden voor de uitnodiging om zich als eerste Nederlandse stad aan te sluiten bij ‘100 Resilient Cities’. Later volgde Den Haag. “Waar overigens eendrachtig mee wordt samengewerkt”, wil Molenaar maar zeggen. “Dat schept een band.”

Voorbeeldfunctie

Rotterdam heeft een voorbeeldfunctie voor andere steden als het gaat om klimaatadaptatief beleid. “We hebben daarin echt iets te bieden. We hebben New Orleans geholpen na de overstroming. In Surat in India, een stad met meer dan 6 miljoen inwoners en een hardnekkig waterprobleem, worden naar Rotterdams voorbeeld allerlei waterpleinen aangelegd. Datzelfde geldt voor Mexico-Stad.”

De havenstad kijkt op zijn beurt ook naar andere steden. Parijs is een mooi voorbeeld, vindt Molenaar. Daar werken ze aan weerbare scholen en schoolpleinen; Resilient Schoolyards. Met het idee: die scholen zijn evenredig verdeeld over de stad en vervullen een netwerkfunctie. Dus juist daar, op die centrale plekken, moet worden geïnvesteerd in klimaatadaptatie en duurzaamheid, en bovendien worden gezorgd voor een verkoelende plek tegen de hittestress, echt een probleem in Parijs.

Veerkrachtige wijk

“Dat heeft ons weer geïnspireerd in ons project in Rotterdam-West”, vertelt Molenaar. In Bospolder Tussendijken wordt namelijk gewerkt aan een veerkrachtige wijk. Met aandacht voor duurzaamheid, klimaatbestendigheid én de bewoners. “Naar Parijs’ voorbeeld ontwikkelen we daar ook zo’n Resilient Schoolyard op .”

Natuurdak

Op gebouwniveau komt het resilience-gedachtegoed tot uiting in de renovatie van de Peperklip, een markant en sociaal wooncomplex in Rotterdam-Zuid. Het gebouw is niet alleen grondig opgeknapt, de buitenruimte is aangepakt, het dak is multifunctioneel en groen ingericht, en het complex is verduurzaamd. “En alles in één keer”, licht Molenaar toe. Een mooi staaltje van samenwerking tussen Vestia en diverse sectoren binnen de gemeente. “Dat lijkt simpel, maar het gebeurt in de praktijk nog maar weinig.” Ook de bewoners moeten meeprofiteren van die veerkrachtige Peperklip, vindt Molenaar. “Ze zijn daarom betrokken bij de renovatie, zodat ze vaardigheden ontwikkelen die van pas komen op de arbeidsmarkt. Sociale resilience.”

Bijzonder record

Met het dak van de Peperklip is trouwens nog een bijzonder record gevestigd. Het is het langste natuurdak van Nederland. En het is multifunctioneel. Door het groene dak wordt het regenwater gereguleerd afgevoerd. Bovendien wordt de biodiversiteit gestimuleerd. “En in de toekomst kunnen we het wellicht gereed maken voor stadslandbouw.” Zo’n project, dat laat Molenaar maar al te graag zien aan alle bouwpartners in de stad. Omdat het navolging verdient. Omdat het in de praktijk laat zien hoe je werkt aan een toekomstbestendige stad, met toekomstbestendige gebouwen.

En bewoners, kunnen zij zelf nog een bijdrage leveren? Arnoud Molenaar besluit: “Ik zou dan willen zeggen, als eerste stap: maak je tuin minder stenig. Het is natuurlijk trendy om een lounge-gedeelte in je tuin aan te leggen, en gemakkelijk te onderhouden, maar voor de afvoer van regenwater is het niet goed. 60% van de stad is particulier bezit, dus daar is nog veel winst te behalen.”

Veerkrachtig Bospolder-Tussendijken

Bospolder en Tussendijken zijn twee wijken in Rotterdam-West met in totaal zo’n 14.000 inwoners. Beide wijken worden gekenmerkt door een hoge bevolkingsdichtheid en een enorme diversiteit onder bewoners. De score op de Sociale Index is een stuk lager dan het stedelijk gemiddelde. Om deze wijken veerkrachtig te maken, is vorig jaar het programma Veerkrachtig BoTu 2028 gestart. Het doel van het programma: binnen tien jaar naar het stedelijk gemiddelde. Samen met bewoners wordt gezocht naar structurele oplossingen die BoTu weerbaar (resilient) maken. Het draait om nieuwe vormen van samenwerken tussen markt, maatschappij en overheid. Kort na de introductie van het programma zijn al meer dan vijftig ideeën voor wijkverbetering binnengekomen. Meer informatie: gobotu.nl

Peperklip wordt resilient

Met de uitgebreide renovatie van het markante woonblok De Peperklip in Rotterdam-Zuid wordt duidelijk hoe op gebouwniveau wordt gewerkt aan een weerbare en veerkrachtige stad. Het binnenterrein krijgt kleurrijke schilderingen en een variatie aan flora en fauna. Energiecoaches helpen bewoners te bezuinigen. De buitenruimte is aangepakt. Het gebouw zelf is onder handen genomen. En er is een 7.000 vierkante meter groot natuurdak aangelegd, het langste in Nederland op een woongebouw. Het natuurdak zorgt voor verkoeling op warme zomerdagen en de opvang van water bij hoosbuien. De biodiversiteit ademt door op het binnenterrein, dat met een variatie aan struiken en bomen ook vlinders, bijen en vogels aantrekt. Meer informatie: 'Groen dak van wooncomplex de Peperklip gereed'.

Bron: DGBC

Wederopbouw, werken aan de toekomst, veerkracht ofwel resilience zit in ons DNA! Rotterdam, stad van ‘kan niet bestaat niet’ en ‘geen woorden maar daden’, werkt hard aan de stad door samen te werken met bewoners, bedrijven, instellingen, lokale en (inter)nationale partners, en het wereldwijde stedennetwerk Global Resilient Cities Network (GRCN), opvolger van '100 resilient cities' (100RC). De film van Resilient Rotterdam, die op de Urban Resilience Summit 2019 groot applaus ontving, levert het bewijs.

Bekijk de film: 'Resilience is in our DNA'.